Canes Romanes?
Üç ana göç yolu üzerinden Dünya’nın farklı bölgelerine dağılmış olan Roman grupların anadil olan ve yaygın olarak konuşulan veya mevcutta konuşulmadığı bazı bölgelerde eski zamanlarda Romanlar tarafında konuşulan üç dil kardeş dil karşımıza çıkmaktadır:
Romanes, Domari ve Lomavren.
Bu üç dil kelime haznelerinde özellikle temel yaşamsal ihtiyaç olarak tanımlayabileceğimiz nesnelerle de ortak kelimelere sahiptir.
Bu durumla beraber bu üç dil arasında üzerinde daha fazla araştırma yapılma ve konuşulma imkanı bulunulmuş olanın Romanes olduğunu söyleyebiliriz.
Romanes bilindiği kadarıyla eski tarihli yazılı eserlerin olmadığı sözü olarak nesiller arası aktarımını sağlayan sözlü oluşan gelişen bir dil olarak bilinmektedir. Yazılı Romanes’in yazılı olarak kullanımınna yönelik ilk örneğe 1542’de ulaşılmakla beraber eserler yoğun olaran 20 y, üretilmeye başlamıştır. Yazılı eserler çoğunlukla Latin alfabesi kullanılarak üretilmek beraber Kiril alfabesi kullanımına rastlanabilmektedir.
Romanes en çok konuşulduğu bölgelerin başında Doğu Avrupa/Balkanlar ve Türkiye’nin Ege, Marmara ve Karadeniz bölgeleri gelmektedir. Bu bölgelerinde dışında Avrupa’nın ve Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde, Amerika’da, Rusya’da ve çok daha fazla ülkede Romanes konuşan insanlara rastlamak mümkündür.
Göç yollarındaki bölgeler konuşulan ve mevcutta Romanların beraber yaşadığı diğer toplumların dilleriyle beraber zenginleşmiş olan Romanes Hint-Avrupa dil ailesinde yer almaktadır. Avrupa’da konuşulan diller arasında yakın dönem Hint dilleriyle doğrudan ilişkisi olan tek dildir. Romanes’in kelime haznesi Hindistan’da başlayan yolculuk hakkında onlarca ipucunu sağlamaktadır.
Dünya’nın farklı bölgelerinde ve farklı Roman gruplar(Sepetçi, Müzisyen, Kalaycı vb.) tarafından konuşulan lehçeler farklılık görülmektedir. Ama bu durum farklı lehçeleri konuşan Romanların birbirini anlamasına ve konuşmasına engel olmamaktadır.
Uluslararası bir stantadart oluşturmak ve sözlü bir kültürel miras ile günümüzde kadar gelmiş olan Romanes’in yazılı esere geliştirme noktasında ilerlme kat etmesi amacıyla 1980’lerde ve 1990’larda Marcel Courthiade tarafından “diyalektik varyasyonun fonolojik ve morfofonolojik düzeyde yerleştirilmesine izin verecek” bir meta-fonolojik imlanın benimsenmesine dayanan bir ortografik birleştirme modeli geliştirildi ve bu geliştirilen öneri 1990 yılında Uluslararası Roman Birliği’ne sunuldu “resmi alfabesi” olarak benimsendi.
1990 yılında döneme kadar uluslararası stantdart açısından kabul edilen otuz üç maddelik resmi alfabe belirlenmiştir.
Romanes Alfabedeki Harfler:
| Grapheme | Phoneme | Example |
|---|---|---|
| A a | /a/ | akana now |
| B b | /b/ | barvalo rich |
| C c | /ts/ | cídel he pulls |
| Č č | /t͡ʃ/ | čačo true |
| Čh čh | /t͡ʃʰ/ | čhavo boy |
| D d | /d/ | drom road |
| Dž dž | /d͡ʒ/ | džukel dog |
| E e | /e/ | efta seven |
| F f | /f/ | fóros town |
| G g | /ɡ/ | gadžo non-Rom |
| H h | /h/ | herdelézi |
| X x | /x/ | xal he eats |
| I i | /i/ | ilo heart |
| J j | /j/ | jag fire |
| K k | /k/ | kaj where |
| Kh kh | /kʰ/ | khamesko sunny |
| L l | /l/ | lačho good |
| M m | /m/ | manuš man |
| N n | /n/ | nav name |
| O o | /o/ | oxto eight |
| P p | /p/ | paramísi fairy tale |
| Ph ph | /pʰ/ | phabaj apple |
| R r | /r/ | rakli non-Romani girl |
| S s | /s/ | sumnakaj gold |
| Š š | /ʃ/ | šukar beautiful |
| T t | /t/ | taxtaj cup |
| Th th | /tʰ/ | them land |
| U u | /u/ | ušt lip |
| V v | /ʋ/ | vordon cart |
| Z z | /z/ | zor power |
| Ž ž | /ʒ/ | žoj Thursday |
Alfabeden bahsetmişken Canes Romanes?
Lashi/ Lachi detehara!——-Günaydın
Lasho dyes/ dyives !———–İyi Günler
Lashi ratji!—————-İyi akşamlar
